De Grote Kerk

Fotograaf: Marc Pluim

KORTE GESCHIEDENIS VAN DE GROTE KERK TE VELP
Na 1825 verdubbelde de bevolking van Velp in tien jaar van ca. 700 naar 1500 inwoners.
De Oude Jan (uit 1100) werd te klein en verkeerde in een bouwvallige staat. Ruimte voor uitbreiding was er niet door aanwezigheid van het kerkhof rondom de Oude Jan. Een verzoek tot nieuwbouw werd in 1836 werd goedgekeurd.
Er werd grond gekocht aan de Kerkweg. Aan architect Jeni werd de opdracht gegeven een kerk te ontwerpen. Het werd een kruiskerk (Grieks Kruis) in klassicistische stijl (neo-renaissance).

Waterstaatskerk
Doordat kerkbouw in die tijd onder het Ministerie van Waterstaat viel, worden kerken die toen zijn gebouwd "Water-staatskerken" genoemd.
 
Na het gereedkomen van de kerk werden de banken, de gestoelten van Biljoen en Overbeek, de lichtkronen en het orgel vanuit de Oude Jan overgebracht naar de nieuwe kerk.
Voor een toren was niet genoeg geld. Op het voorfront (fronton) werd een ijzeren bekroning aangebracht met een ijzeren spil en een vergulde engel met trompet als windwijzer.
Op 14 februari 1841 werd de kerk ingewijd door Ds. van 't Sant. Deze schonk de kerk een kanselbijbel met zilveren klampen.

Modernisering
Rond 1970 is de kerk totaal veranderd. De banken, de gestoelten van Biljoen en Overbeek en de preekstoel en een (later aangebrachte) galerij werden gesloopt. Er werden nieuwe banken aangeschaft, nieuwe gaskachels geïnstalleerd en een erg lelijke kansel opgesteld. De kerk moest toen een ‘moderne’ uitstraling krijgen.
Omdat er behoefte bestond aan nevenruimtes, is aan de achterzijde van de kerk Het Rondeel gebouwd (1982), een half-rond gebouw met 4 verschillende ruimtes, een keuken en toiletten.
 
Aan het eind van de jaren tachtig van de vorige eeuw was het orgel in zeer slechte staat. Er werd besloten tot een grondige restauratie en tot het terugbrengen van het orgel in de meer oorspronkelijke staat.
 
In de jaren daarna kwam er een nieuwe Avondmaalstafel, en een kansel uit de Jacobskerk van Winterswijk. Deze werd gerenoveerd en in de kleuren van het orgel gebracht. Het tafelblad van de Avondmaalstafel lijkt van marmer te zijn, maar is door restauratieschilder Co Jacobs uit Velp vervaardigd. Let op het symbool van Christus en die van de 12 leerlingen van Jezus (speciaal die van Judas; is als het ware gebarsten).
 
De predikantsborden van de Hervormde Gemeente werden in 1998 afgesloten.
 
Met de fusie van de Hervormde, de Evangelisch-Lutherse en de Gereformeerde Kerken ontstond de Protestantse Kerk van Nederland (PKN).
De Protestantse Gemeente Velp ontstond op 27 november 2005 uit een fusie van de Hervormde Gemeente met de Gereformeerde Kerk van Velp.

Monument
Omdat het orgel na de renovatie een rijksmonument is geworden, werd voor de kerk dezelfde status aangevraagd, zodat de Protestantse Gemeente Velp nu drie rijksmonumenten telt, te weten: de Oude Jan, de Grote Kerk en het orgel in deze kerk. De staat van onderhoud van de kerk is goed te noemen. Enkele jaren geleden werd het dak weer in originele staat teruggebracht met een totaal nieuwe zinken bedekking.
 
In 2006 heeft de kerk inwendig een opknapbeurt gekregen door het vervangen van de banken door stoelen, aanpassing van het liturgisch centrum e.d. De bedoeling is dat de kerkzaal gemakkelijker multifunctioneel gebruikt kan worden.

Het orgel van de Grote Kerk

In 1772 werd het orgel (het donkere middenstuk) gebouwd door Hendrik Hermanus Hess en geplaatst in de R.K. kerk Buiten de Wittevrouwenpoort in Utrecht. In 1814 werd het orgel aangekocht en in de Oude Jan geplaatst.
 
Toen de bouw van de Grote Kerk gereed kwam werd het orgel vanuit de Oude Jan naar de Grote Kerk verplaatst. Het werd toen uitgebreid met de grote pedaaltorens, die via platte velden met loze pijpen verbonden werden met het middenfront, door de fa. Leichel & Zoon.
In 1935 werd het orgel voorzien van een pneumatische speeltafel aan de zijkant van het orgel en uitgebreid tot 2 manualen en vrij pedaal door Valcks en van Kouteren en in 1960 werd de dispositie nog een keer gewijzigd.
 
In 1990 werd het orgel afgebroken en door Albert H. de Graaf gereconstrueerd naar het Hess-orgel van 1772 (met handhaving van enkele latere elementen), dus teruggebracht tot een éénklaviersorgel met 3 registers op het pedaal, waaronder één register met Leichelpijpen.
 
Met deze reconstructie ontstond een prachtig orgel - een feest om op te spelen en om naar te luisteren. In de jaren na de reconstructie werd het orgel verheven tot Rijksmonument.

De huidige dispositie van het orgel:
Manuaal:
Bourdon D 16'
Prestant 8’
Holpijp 8’
Octaaf 4’
Fluit 4’
Quint 3’
Octaaf 2’
Flageolet 1’
Mixtuur B/D 4 st.
Cornet D 4 st.
Trompet B/D 8’
 
Pedaal:
Bourdon 16’
Bourdon 8’
Fagot 16’
 
Koppeling Manuaal/Pedaal
Tremulant
 
Tekst: F. Kortschot en P. van Drunen